ابوبرزه نضلة بن عبدالله اسلمینَضلة بن عبدالله بن حارث (د ۶۴ق/۶۸۴م) معروف به اَبوبَرْزه اَسْلَمی، صحابی پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و از یاران امام علی (علیه‌السّلام) می‌باشد. ۱ - نام و کنیه ابوبرزه در منابعابن سعد به نقل از فرزند ابوبرزه، نام وی را عبداللـه بن نضله، و خلیفه بن خیاط ، [۳]
خلیفه بن خیاط، الطبقات، ج۱، ص۲۴۱، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۶م.
[۴]
خلیفه بن خیاط، الطبقات، ج۲، ص۸۲۹، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۶م.
نضله بن عبداللـه ثبت کرده است، اما بیش‌تر منابع بر نضله بن عُبَید اتفاق دارند، گرچه صورت‌های دیگری نیز از نام وی در دست است. [۹]
ذهبی، محمد بن احمد، ج۲، ص۳۲۸، تاریخ الاسلام، قاهره، ۱۳۶۸ق.
[۱۰]
عبدالغنی مقدسی، الکمال فی معرفه الرجال، ج۱، ص۱۶۷، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
به گفته نووی [۱۱]
نووی، یحیی بن شرف، ج۲، ص۱۸۰، تهذیب الاسماء، قاهره، اداره الطباعه المنیریه.
وی پیش از اسلام ، نضله بن نیار (نیار = شیطان ) نام داشت: پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله او را نضله بن عبداللـه خواند. [۱۲]
ابن حجر، احمد بن علی، ج۶، ص۲۳۷، الاصابه، کلکته، ۱۸۵۳م.
در کنیه او اختلافی نیست، تنها طوسی وی را ذیل اصحاب پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله، ابوبرده [۱۳]
طوسی، محمد بن حسن، ج۱، ص۳۰، رجال، نجف، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۱م.
و ذیل یاران علی علیه‌السلام، ابوبَرزه خوانده است [۱۴]
طوسی، محمد بن حسن، ج۱، ص۶۰، رجال، نجف، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۱م.
که به نظر می‌رسد، سهوی رخ نموده باشد. نووی معتقد است که در میان صحابه پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله تنها وی مکنی به ابوبرزه بوده است. [۱۵]
نووی، یحیی بن شرف، ج۲، ص۱۷۹، تهذیب الاسماء، قاهره، اداره الطباعه المنیریه.
۲ - حضور ابوبرزه در غزواتوی از شمار صحابه‌ای است که در فتح مکه ، [۱۷]
ابن حجر، احمد بن علی، ج۶، ص۲۳۷، الاصابه، کلکته، ۱۸۵۳م.
غزوه‌های حنین و خیبر [۱۸]
ابن حجر، احمد بن علی، ج۶، ص۲۳۷، الاصابه، کلکته، ۱۸۵۳م.
و چند غزوۀ دیگر در کنار پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله بود. شمار غزوه‌های او را ۶ یا ۷ [۲۰]
احمد بن حنبل، مسند، ج۴، ص۴۲۳، بیروت، دارصادر.
یا ۹ غزوه [۲۲]
مزی، یوسف بن عبدالرحمن، ج۹، ص۹، تحفه الاشراف، بمبئی، ۱۳۹۷ق.
ذکر کرده‌اند. بنابر نقل خود وی، وقتی پیامبر در غزوه احد آسیب دید، به مراقبت از آن حضرت برخاست و پیامبر پس از بهبود در حق او دعا فرمود. ۳ - شرکت در فتح مکهدر روز فتح مکه که پیامبر همه ساکنان مکه را امان داد، فرمود ابن خَطَل را حتی اگر به پردۀ کعبه جنگ‌زده باشد، بکشند، زیرا او مرتد شده و مسلمانی را کشته بود و افزون بر این، دو کنیزش پیامبر را هجو کرده بودند. [۲۴]
بلاذری، احمد بن یحیی، ج۱، ص۳۶۰، انساب الاشراف، قاهره، ۱۹۵۹م.
پس ابوبرزه او را که به پردۀ کعبه آویخته بود، گرفت و بین رکن و مقام گردن زد، [۲۵]
واقدی، محمد بن عمرو، ج۲، ص۸۵۹، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
[۲۷]
احمد بن حنبل، العلل، ج۱، ص۳۵۹، آنکارا، ۱۹۶۳م.
اما بنابر بیش‌تر منابع، سعید بن حُرَیث مخزومی در قتل ابن خطل با او همکاری داشته است. ۴ - حضور در نبردهای دیگربه گفته طبری [۳۱]
طبری، تاریخ، ج۴، ص۱۱۱.
در ۲۰ق در نبرد عین شمس (شهری در مصر) که عمرو بن العاص در آن‌جا با مقوقس روبه‌رو شد، گروهی از مسلمانان ترسیدند و سستی ورزیدند، پس عمرو از صحابه حاضر در لشکر یاری جست و آنان از جمله ابوبرزه قدم پیش نهادند و سبب نیرو گرفتن و پیروزی مسلمانان شدند. او در ۲۹ق در لشکرکشی عبدالله بن عامر به اصطخر، دارابجرد، جور (اردشیر خره) فرماندهی جناح راست را برعهده داشت که منتهی به فتح این مناطق شد. همچنین وی در سپاه ۰۰۰‘۵۰ نفری مسلمانان به فرماندهی ربیع بن زیاد که موفق به فتح بلخ و قهستان شدند (۵۱ق)، حضور داشت. [۳۵]
ابن خلدون، عبدالرحمن، ج۳ (۱)، ص۳۰، تاریخ، بیروت، ۱۹۵۷م.
۵ - ابوبرزه از یاران حضرت علیابوبرزه از یاران علی علیه‌السلام بود. [۳۶]
برقی، احمد بن ابی عبداللـه، ج۱، ص۳، رجال، تهران، ۱۳۴۲ش.
[۳۷]
طوسی، محمد بن حسن، ج۱، ص۶۰، رجال، نجف، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۱م.
برقی [۳۸]
برقی، احمد بن ابی عبداللـه، ج۱، ص۳، رجال، تهران، ۱۳۴۲ش.
وی را در ردیف سلمان، مقداد، ابوذر و عمار ذکر کرده است. او در جنگ‌های جمل ، صفین و نهروان در کنار علی علیه‌السلام بود. از دیگر نکات برجسته زندگی وی اعتراض او به یزید پس از شهادت حسین بن علی علیه‌السلام است. [۴۱]
طبری، تاریخ، ج۵، ص۳۹۰.
۶ - ابوبرزه از راویان ائمهابوبرزه روایاتی از پیامبرصلی‌الله‌علیه‌و‌آله نقل کرده است. احمد بن حنبل در مسند ، [۴۴]
احمد بن حنبل، مسند، ج۴، ص۴۱۹-۴۲۶، بیروت، دارصادر.
به روایت از وی ۴۹ حدیث نقل کرده است. از میان راویان او، می‌توان فرزندش مغیره، ابوالمنهال سیاربن سلامه، ابوالوازع، عبداللـه بن مطرف و ازرق بن قیس را نام برد. [۴۵]
احمد بن حنبل، مسند، ج۴، ص۴۱۹-۴۲۶، بیروت، دارصادر.
همچنین روایت ابوبرزه از امام حسن علیه‌السلام مورد توجه محدثان امامی، چون کلینی قرار گرفته است. [۴۷]
خوئی، ابوالقاسم، ج۲۱، ص۴۳، معجم رجال حدیث، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۷ - درگذشتابوبرزه پس از رحلت پیامر با خانوادۀ خود از مدینه به بصره آمد و در آن شهر ساکن شد و سرانجام در سفر جهاد به خراسان در مرو درگذشت. [۴۸]
ابن سعد، محمد، ج۱، ص۳۶۶، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
[۴۹]
ابن قتیبه، عبداللـه بن مسلم، ج۱، ص۳۳۶، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۹م.
ابن حبان [۵۰]
ابن حبان، محمد، ص۳۸، مشاهیر علماء الامصار، به کوشش م فلایشهامر، قاهره، ۱۳۷۹ق/۱۹۵۹م.
محل وفاتش را در بیابانی بین سجستان و هرات، و حاکم [۵۱]
خلیفه نیشابوری، احمد بن محمد، ج۱، ص۱۰، ترجمه و تلخیص تاریخ نیشابور حاکم نیشابوری، به کوشش بهمن کریمی، تهران، ۱۳۳۹ش.
در نیشابور ذکر کرده است. [۵۲]
ابن قیسرانی، محمد بن طاهر، ج۲، ص۵۳۴، الجمع بین کتابی الکلاباذی و الاصیهانی، حیدرآباد، ۱۳۲۳ق.
[۵۳]
ذهبی، محمد بن احمد، ج۳، ص۴۳، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
۸ - فهرست منابع(۱) ابن اثیر، علی بن محمد، اسدالغابه، بیروت، داراحیاء التراث العربی. (۲) ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل. (۳) ابن حبان، محمد، مشاهیر علماء الامصار، به کوشش م فلایشهامر، قاهره، ۱۳۷۹ق/۱۹۵۹م. (۴) ابن حجر، احمد بن علی، الاصابه، کلکته، ۱۸۵۳م. (۵) ابن خلدون، عبدالرحمن، تاریخ، بیروت، ۱۹۵۷م. (۶) ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر. (۷) ابن قتیبه، عبداللـه بن مسلم، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۹م. (۸) ابن قیسرانی، محمد بن طاهر، الجمع بین کتابی الکلاباذی و الاصیهانی، حیدرآباد، ۱۳۲۳ق. (۹) ابن هشام، عبدالملک، سیره النبی، به کوشش محمد محیی‌الدین عبدالحمید، قاهره، ۱۹۷۲م. (۱۰) ابوزرعه دمشقی، عبدالرحمن بن عمرو، تاریخ، دمشق، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م. (۱۱) ابونعیم، احمد بن عبداللـه، ذکر اخبار اصبهان، لیدن، ۱۹۳۴م. (۱۲) احمد بن حنبل، العلل، آنکارا، ۱۹۶۳م. (۱۳) احمد بن حنبل، مسند، بیروت، دارصادر. (۱۴) بخاری، محمد بن اسماعیل، التاریخ الصغیر، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م. (۱۵) برقی، احمد بن ابی عبداللـه، رجال، تهران، ۱۳۴۲ش. (۱۶) بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، قاهره، ۱۹۵۹م. (۱۷) خلیفه بن خیاط، الطبقات، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۶م. (۱۸) خلیفه نیشابوری، احمد بن محمد، ترجمه و تلخیص تاریخ نیشابور حاکم نیشابوری، به کوشش بهمن کریمی، تهران، ۱۳۳۹ش. (۱۹) خوئی، ابوالقاسم، معجم رجال حدیث، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م. (۲۰) ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، قاهره، ۱۳۶۸ق. (۲۱) ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. (۲۲) طبری، تاریخ. (۲۳) طوسی، محمد بن حسن، رجال، نجف، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۱م. (۲۴) عبدالغنی مقدسی، الکمال فی معرفه الرجال، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز. (۲۵) کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، به کوشش علی‌اکبر غفاری، تهران، ۱۳۶۲ش. (۲۶) مزی، یوسف بن عبدالرحمن، تحفه الاشراف، بمبئی، ۱۳۹۷ق. (۲۷) نووی، یحیی بن شرف، تهذیب الاسماء، قاهره، اداره الطباعه المنیریه. (۲۸) واقدی، محمد بن عمرو، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م. ۹ - پانویس
۱۰ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوزبره، ج۵، شماره۱۹۶۵. رده‌های این صفحه : اصحاب امام حسن | راویان از امام حسن مجتبی | راویان حدیث از پیامبر | رجال | صحابه | محدثان قرن ۱ (قمری)
|